Ο μεγαλύτερος σταθμός

Αναδημοσιεύουμε από το blog Λογοτεχνικά Αναλόγια το χρονογράφημα του Κώστα Βάρναλη με τίτλο «Ο μεγαλύτερος σταθμός» που συμπεριλαμβάνεται στον τόμο «Αισθητικά Κρητικά Σολωμικά» στις σελ.278-280:

                          O MEΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ

Κάποιο "απόδημο" περιοδικό με ρώτησε :
-Ποιός είναι ο μεγαλύτερος σταθμός της νεοελληνικής λογοτεχνίας ;
Kι απάντησα :
 - O μεγαλύτερος σταθμός της νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι η ... αφετηρία της:
δημοτικό τραγούδι, Κάλβος, Σολωμός.
Αλλά δεν δικαιολόγησα τη γνώμη μου. Ας το επιχειρήσω εδώ.
Το τραγούδι του λαού είναι "πηγαίο " δεν θα πει άτεχνο. Τουναντίον είναι πολύ τεχνικότερο απ'όλη την "έντεχνη ποίηση " των βιρτουόζων του στίχου. Και για τη γλωσσική του ακρίβεια και για την κλασσική του απλότητα και για τη δραματική του συντομία είναι παράδειγμα " μη περαιτέρω ". Όλες αυτές τις ιδιότητες τις απόχτησε στο χωνευτήρι του Χρόνου και της ομαδικής ψυχής του λαού που το γέννησε.
Και δεν είναι μόνο η μορφική του τελειότητα, που το κάνει άφθαστο. Είναι η ουσία του. Η ουσία του είναι η αληθινή κι αντικειμενική - κι όχι πλαστή κ'υποκειμενική. Μέσα σ'αυτό ζει παντοτινά η υγεία του λαού - η αγάπη της ελευθερίας. Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη υγεία από την αγάπη της ελευθερίας. Είπανε μερικοί ιδεαλιστές (φιλόσοφοι" εκ των άνω " ) πως ουσία της ποίησης είναι το ιδανικό. Ουσία της ποίησης είναι η Ελευθερία - το ανώτατο και καθολικότατο ιδανικό όλων των ανθρώπων κι όλων των καιρών. 

 Ο Κάλβος στάθηκε το ίδιο ποιητής της Ελευθερίας. 'Οχι της δικής του παρά του έθνους δηλ. του λαού. Ασκητικός, περήφανος κι αψηλονόητος τραγούδησε την Ελευθερία και την Αρετή. (Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη Αρετή από την Ελευθερία! ) με λόγια, που τα "εμψύχωνε το φύσημα του Θεού" και σαν αητός "απ'έναν βουνόν εις άλλο πετούσε τα δύσκολα κρημνά της αρετής επιβαίνων " . Ύμνησε τους αγωνιστές, καταράστηκε τους προδότες και τους ξένους "προστάτες" και στάλθηκε ως την τελευταία του ώρα "με τη λύρα του ολόθρος σιμά εις του μνήματός του τ'ανοικτό στόμα", χωρίς να "θαμβωθή από πλούτη ή μεγάλα ονόματα ή σκήπτρων ακτίνες " !
 Με το λαό και υπέρ του λαού - υπέρ της ελευθερίας του λαού. Έτσι από άτομο κλειστό. που είτανε, απλώθηκε στο λαό κι έγινε σύνολο.

Το τρίτο μεγάλο Μάθημα της νεοελληνικής Γραμματείας είναι ο Σολωμός. Μάθημα ποιοτικού ήθους "απόλυτης " τεχνικής και καθολικότητας των ιδεών. Μάθημα ελευθερίας εθνικής και πνευματικής μαζί . Φωτοδότης κι όχι φωτοσβέστης. Είταν από εκείνους που "αγαπούν και σέβονται και λατρεύουν την Τέχνη τους, ωσάν το πλέον ακριβό πράγμα της ζωής και ομοιώνονταν με τα συμβεβηκότα. ("Διάλογος") . Αγωνίστηκε να ελευθερώσει το έθνος κι από τους ξένους τυράννους κι από τους ντόπιους. "Άλλο δεν έχω στο νου μου παρεξ ελευθερία και γλώσσα" . "Ίσως αναθεματίσετε την ώρα της επαναστάσεως " λέγει στους σοφιολογιότατους.  "Όχι! Όχι! Η Ευρώπη, που έχει προσηλωμένα εις εμάς τα μάτια της, για να ιδεί υπού συντρίβουμε τες άλλυσες της σκλαβιάς, δε θέλει μας ιδεί ποτέ να υποταχθούμε εις τριάντα τυράννους ξύλινους! "

Πηγές υγείας οι τρεις πρώτες πηγές του νεοελληνικού Πνεύματος. Από τις πηγές αυτές δεν πήρε τίποτε η κατοπινή και μάλιστα η σημερινή μας έντεχνη ποίηση. Το "ύδωρ ζων" έγινε λόγος νεκρός. Μόνον ο Παλαμάς προσπάθησε να σταθεί δίπλα στο λαό "χαλαστής και πλάστης". Έχουμε βέβαια εξαίρετα ποιήματα - αλλ'ατομικά όχι καθολικά. Γι'αυτήν την "κατιούσα" δεν φταίνε μόνο τα άτομα παρά κι η εποχή τους. Εποχή "κατιούσα" . Εποχή άρρωστη, ποιητές άρρωστοι! Ηγεσία σκλάβα, ποιητές σκλάβοι! Όμως ο λαός διατηρεί την υγεία του και την αποδείχνει σε πρώτην ευκαιρία .