Ο Βάρναλης στο Παρίσι

Αναδημοσιεύουμε σήμερα συνέντευξη του Νίκου Σαραντάκου στα «Ενθέματα» της εφημερίδας «Αυγή» (8/12/2013) με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του: «ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ Γράμματα από το Παρίσι». Τη Δευτέρα 16 Δεκεμβρίου, στις 20.15, θα γίνει η παρουσίασή του στο αμφιθέατρο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών .

Η «πρωτεύουσα» του κόσμου για τους διανοούμενους του Μεσοπολέμου: Ο Βάρναλης στο Παρίσι

Το 1926 ο Κώστας Βάρναλης επισκέφθηκε τη Γαλλία, ως ανταποκριτής της Προόδου των Αθηνών. Στη στήλη «Γράμματα από το Παρίσι» ή «Παρισινά γράμματα» της εφημερίδας, το καλοκαίρι του ίδιου έτους, κατέγραψε τις εντυπώσεις του από την πόλη των Φώτων και άλλα μέρη της Γαλλίας. Ρέκτης και δεινός ερευνητής, ο Νίκος Σαραντάκος τα εντόπισε (όχι πλέον σε κάποιες σκωληκόβρωτες και σκονισμένες σελίδες παλιών εφημερίδων, αλλά ψηφιοποιημένα στο διαδίκτυο), τα συγκέντρωσε, τα επιμελήθηκε και τα σχολίασε σε ένα ωραίο τομίδιο που μόλις κυκλοφόρησε από έναν καινούργιο εκδοτικό οίκο, το «Αρχείο». Το βιβλίο, μαζί με άλλες πρόσφατες εκδόσεις του «Αρχείου», θα παρουσιαστεί την άλλη Δευτέρα 16 Δεκεμβρίου, στις 20.15, στο αμφιθέατρο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Με την ευκαιρία αυτή μιλήσαμε με τον φίλο και συνεργάτη μας Νίκο Σαραντάκο για τον Βάρναλη και το βαρναλικό έργο, για το Παρίσι του Μεσοπολέμου και τους διανοούμενους, το Διαδίκτυο.

 ***

Τι είναι αυτό που σε οδήγησε να επιμεληθείς  το βιβλίο; Τι είναι αυτό δηλαδή που σε κινητοποίησε, αλλά και τι μας προσφέρει όσον αφορά τον Βάρναλη και  την εποχή του;

Εδώ και καιρό μελετάω τη λογοτεχνία αλλά και την ιστορία του Μεσοπολέμου, ανάμεσα στ’ άλλα και μέσα από πρωτογενείς πηγές, κι έτσι μου είναι αρκετά οικεία η εποχή. Μου αρέσει να φυλλομετράω παλιές εφημερίδες, όπου βρίσκω όχι λίγα διαμαντάκια· ας πούμε, παλιότερα είχα βρει και είχα εκδώσει τα αντιπολεμικά διηγήματα του Θεόδωρου Λασκαρίδη, αρχισυντάκτη του Ριζοσπάστη το 1920· έτσι βρήκα και τα συγκεκριμένα κείμενα του Βάρναλη, που ήξερα αόριστα την ύπαρξή τους. Διαβάζοντάς τα είδα ότι δεν έχουν γεράσει, ότι έχουν και σήμερα αρκετά να μας πουν, και όχι μόνο επειδή συμπληρώνουν την εικόνα ενός μέγιστου λογοτέχνη. Έπειτα, δεν σου κρύβω ότι από καιρό ήθελα να καταπιαστώ με ένα ανέκδοτο έργο του Βάρναλη, οπότε τα χρονογραφήματα αυτά μου φάνηκαν σαν ένα βατό πρώτο εγχείρημα, για να δοκιμάσω τις δυνάμεις μου πριν προχωρήσω σε κάτι εκτενέστερο και εκδοτικά πιο απαιτητικό, ας πούμε.

 

Τι σημαίνει το Παρίσι για έναν έλληνα αριστερό διανοούμενο το 1926, και ειδικότερα για τον Βάρναλη; Σε ποια φάση της ζωής και του έργου του βρίσκεται, πώς τον επηρεάζει;

Το Παρίσι σε όλη τη δεκαετία του 1920 ήταν η «πρωτεύουσα του κόσμου» για τους διανοούμενους και τους καλλιτέχνες, αφού εκεί έζησαν και δημιούργησαν τα μεγαλύτερα ονόματα της παγκόσμιας σκηνής, Χεμινγουέι, Έλιοτ, Μπουνιουέλ, Πικάσο, Μοντιλιάνι, Έρενμπουργκ, Φόκνερ, Γερτρούδη Στάιν, Τζόις, Ντος Πάσος, Χένρι Μίλερ και πάρα πολλοί άλλοι, ανάμεσά τους και πολλοί Έλληνες (που μερικούς τους αναφέρει στο βιβλίο ο Βάρναλης), όπως οι Τόμπρος, Τεριάντ (Ελευθεριάδης), Γουναρόπουλος, Πρωτοπάτσης κτλ. Ειδικά όμως για τον Βάρναλη, η διαμονή του στη γαλλική πρωτεύουσα άλλαξε ολότελα τη ζωή του, αφού στο Παρίσι προσέγγισε ο Βάρναλης τον μαρξισμό και από ιδεαλιστής εθνικιστής έγινε κομμουνιστής, και μάλιστα σε σχετικά ώριμη ηλικία, με κλεισμένα τα 35 του χρόνια. Το πόσο σημάδεψε το Παρίσι τη ζωή του δεν έπαυε να το τονίζει όλα τα κατοπινά χρόνια. «Εκεί λέω πως ωρίμασα ιδεολογικά και τεχνικά», είπε το 1946 και, πιο δραματικά, ένα-δυο χρόνια πριν από τον θάνατό του: «Δε γνώρισα ανθρωπιά και ελευθερία παρά στα λίγα χρόνια που έζησα στο Παρίσι». Οπότε, τα ταξιδιωτικά αυτά χρονογραφήματα, τα πρώτα που έγραψε για το Παρίσι, αποκτούν μια ιδιαίτερη βαρύτητα.

Να προσθέσω επίσης ότι το Παρίσι (αλλά και το σπίτι του φίλου του Γιάννη Κεφαλληνού στο χωριό Σεν-Μαρ-Λα-Πιλ, έξω από την Τουρ) στάθηκε φιλόξενο λιμάνι για τον Βάρναλη εκείνα τα χρόνια, κάθε φορά που τα πράγματα δυσκόλευαν· ειδικά το 1926 δεν ήταν πολύ εύκολη χρονιά γι’ αυτόν: στην αρχή του χρόνου είχε απολυθεί από τη μέση εκπαίδευση εξαιτίας της εμπλοκής του στο «σκάνδαλο» των Μαρασλειακών, την επίθεση δηλαδή που εξαπέλυσε η αντιδραστική παράταξη, συμπεριλαμβανομένης της συντηρητικής μερίδας των βενιζελικών, στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Γληνού-Δελμούζου, ενώ στη χώρα είχε εγκαθιδρυθεί το δικτατορικό καθεστώς του Πάγκαλου — ιδιόρρυθμο ίσως, αλλά πάντως δικτατορικό.