Δευτέρα 30 Δεκεμβρίου 2013

Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί, με μάτι αριστερό το βλέπω.



Από τη συλλογή «Οργή λαού», τα Επιγρμμάτα 2,3, 6,8:

2
Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί,
με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί,
οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι.

3
Καλά να μετανιώνω για τα λάθη μου,
να ’ναι γιομάτο φίδια το καλάθι μου,
ακόμα και για το ’να το καλό μου
 στην πέτρα να χτυπάω το καύκαλό μου;

6
Πάντ’ άγνωστος ανάμεσα σε αγνώστους.
Κυλά ο τροχός, οι αγνώστοι τον κυλάνε.

8
Αρνήθηκα ν’ αρέσω στα σκυλάκια του καναπέ.
Λιοντάρια κουρεμένα, τα βγάζουνε περίπατο να ουρήσουν.
Απόκοντα ακλουθάω τα χερομάχα
τα πλήθη και πληγώνομαι μαζί τους.


Σάββατο 28 Δεκεμβρίου 2013

Επίστευα (...) πως έσωσε τον κόσμον ο Χριστός από πείνα



Από τη συλλογή «Οργή λαού», το Επίγραμμα 13:

Επίστευα μωρό τους πιο μεγάλους,
τη μάνα, τον παπά και τους δασκάλους,
πως έσωσε τον κόσμον ο Χριστός από πείνα,
σκλαβιά και Χάρο Αυτός.
Καλά να το πιστεύουν τα μωρά,
 μα και γαϊδάροι με μιαν πήχη ουρά;

Τρίτη 24 Δεκεμβρίου 2013

Τα Χριστούγεννα του Παπαδιαμάντη

Διακόπτουμε τη σειρά για την ιστορία του Εκπαιδευτικού Ομίλου (θα επανέλθουμε) για κάτι πιο επίκαιρο. Χριστουγενιάτικο. Αντιγράφουμε από το Blog ofisofi ένα διήγημα του Βάρναλη εις ύφος Παπαδιαμάντη.


  

Τα Χριστούγεννα του Παπαδιαμάντη


Ο ουρανός έβρεχε διαρκώς λεπτόν νερόχιονον, ο γραίος αδιάκοπος εφύσα και ήτο ψύχος και χειμών τας παραμονάς των Χριστουγέννων του έτους...
Ο κυρ Αλέξανδρος είχε νηστεύσει ανελλιπώς ολόκληρον το Σαρανταήμερον και είχεν εξομολογηθεί τα κρίματά του (Παπά - Δημήτρη το χέρι σου φιλώ!). Και αφού εγκαίρως παρέδωσε το χριστουγεννιάτικον διήγημά του εις την " Ακρόπολιν " και διέθεσεν  ολόκληρον την γλίσχρον αντιμισθίαν του προς πληρωμήν του ενοικίου και των ολίγων χρεών του, γέρων ήδη κεκμηκώς  υπό των ετών και της νηστείας, αποφεύγων πάντοτε την  πολυάσχολον τύρβην, αλλά φιλακόλουθος πιστός, έψαλεν, ως συνήθως, με την βραχνήν και σπασμένην φωνήν του, πλήρη όμως ενθέου πάθους, ως αριστερός ψάλτης, εις το παρεκκλήσιον του Αγίου Ελισσαίου τας Μεγάλας Ώρας , σχεδόν από στήθους, και ότε επανήλθεν εις το πτωχικόν του δωμάτιον, δεν είχεν ακόμη φέξει!
Ήναψε το κηρίον του και τη βοηθεία του κηρίου ( και του Κυρίου!) έβγαλε το υπόδημά του το αριστερόν, διότι τον ηνώχλει ο κάλος, και ημίκλιντος επί της πενιχράς στρωμνής του, πολλά ρεμβάζων και ουδέν σκεπτόμενος, ήκουε τας ορυγάς του κραταιού ανέμου και τους κρότους της βροχής και έβλεπε νοερώς τον πορφυρούν πόντον να ρήγνυται εις τους σκληρούς αιχμηρούς βράχους του νεφελοσκεπούς και χιονοστεφάνου Άθω.
Εκρύωνεν. Αλλά το καφενείον του κυρ Γιάννη του Αγκιστριώτη ήτο κλειστόν. Αλλά και οβολόν δεν είχε να παραγγείλη:
- Πάτερ Αβραάμ, πέμψον Λάζαρον! ( ένα ποτηράκι ρακή ή ρώμι).
Εκείνην την χρονιάν τα Χριστούγεννα έπεσαν Παρασκευήν. Τόσον το καλύτερον. Θα νηστεύση και πάλιν, ως το είχε τάμα να νηστεύη δια βίου κάθε Παρασκευήν δια να εξαγνισθή ο αμαρτωλός δούλος του Θεού από το μέγα κρίμα της νεότητός του, που είδε τυχαίως από την κλειδαρότρυπαν την νεαράν του εξαδέλφην να γδύνεται.
Έκαμε τον σταυρόν του κ' εσκεπάσθη με την διάτρητον βατανίαν του, όπως ήτο ντυμένος και με τα υποδήματα - πλην του αριστερού.

Και τότε ευρέθη εις την προσφιλή του νήσον των παιδικών του χρόνων με τα ρόδιν' ακρογιάλια, τας αλκυονίδας ημέρας, τας χλοϊζούσας πλαγιάς, με τα κρίταμα, την κάππαριν και τας αρμυρήθρας των παραθαλασσίων βράχων και με τους απλούς παλαιούς ανθρώπους, θαλασσοδαρμένους ή ναυαγούς, ζωντανούς και κεκοιμημένους.

Και ήλθεν ο Χριστός  με το τεθλιμμένον πρόσωπον, η Παναγία η Γλυκοφιλούσα με το λευκόν και ένθεον Βρέφος της, ο Άγιος Στυλιανός, ο φίλος και φρουρός των νηπίων, η Αγία Βαρβάρα και η Αγία Κυριακή με τους σταυρούς και τους κλάδους των φοινίκων εις τας χείρας, ο όσιος Αντώνιος και Ευθύμιος και Σάββας με τας γενειάδας και τα κομβοσχοίνιά των` και ήλθε και ο όσιος Μωϋσής ο Αιθίοψ, " άνθρωπος την όψιν και θεός την καρδίαν", η Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια κρατούσε εις τας χείρας το μικρόν της ληκύθιον, το περιέχον τα λυτήρια όλων των μαγγανειών και επωδών, ο Άγιος Ελευθέριος, η Αγία Μαρίνα και είτα ο Άγιος Γεώργιος και ο Άγιος Δημήτριος με τα χαντζάρια των, με τας ασπίδας και τους θώρακάς των - ολόκληρον το Τέμπλον του παρεκκλησίου της Παναγίας της Γλυκοφιλούσης εκεί επάνω εις τον βράχον τον μαστιζόμενον από θυέλλας και λαιλαπας και λικνιζόμενον από το πολυτάραχον και πολύρροιβδον κύμα...
Φέγγος εαρινόν και θαλπωρή διεχύθησαν εντός του υγρού δωματίου και ο κυρ Αλέξανδρος λησμονήσας τον κάλον του ανεσηκώθη να φορέση και το αριστερόν υπόδημα δια ν' ασπασθή ευλαβώς τους πόδας του Χριστού, της Παναγίας και των αγίων.

Αλλ' η οπτασία εξηφανίσθη και ιδού ευρέθη εις τον Άι - Γιάννην τον Κρυφόν, που εγιάτρευε τους κρυφούς πόνους κ' εδέχετο την εξαγόρευσιν των κρυφών αμαρτιών. Πλήθος πιστών είχεν ανέλθει από την πολίχνην, ζωντανοί και συγχωρεμένοι, να παρακολουθήσουν την Λειτουργίαν, την οποίαν ετέλει ο παπα - Μπεφάνης βοηθούμενος από τον μπάρμπ' Αναγνώστην τον Παρθένην.

Κατά περίεργον αντινομίαν των στοιχείων, ήτο καλοκαίρι κ' η Λειτουργία είχε τελειώσει και ήτον δεν ήτον τρίτη πρωϊνή, ότε η αμφιλύκη ήρχισε να ροδίζει εις τον αντικρυνόν ζυγόν του βουνού.

Όλοι γείτονες, λάλοι και φωνασκοί, εκάθηντο κατά γης πέριξ εστρωμένης καθαράς οθόνης. Τέσσερ' αρνιά, τρία πρόβατα, δύο κατσίκια, αστακοουρές, κεφαλόπουλα καπνιστά της λίμνης, αυγοτάραχον και εγχέλεις αλατισμένοι, πίττες, κουραμπιέδες, μπακλαβάδες, πορτοκάλια και μήλα - όλα τα καλούδια, προϊόντα της μικρής και ωραίας νήσου, περιέμενον τους συνδαιτημόνας.

- Καλώς ώρισες κυρ Αλέξαντρε, κάτσε κ' η αφεντιά σου, του είπεν η θειά Αμέρσα.
Αλλά τι βλέπει γύρω του; Όλους τους ήρωας και τας ηρωΐδας των Χριστουγεννιάτικων διηγημάτων του. Εκεί ήτον η θειά - Αχτίτσα, φορούσα καινουργή μανδήλαν και νέα πέδιλα, επιδεικνύουσα μετ' ευγνωμοσύνης το συνάλλαγμα των δέκα λιρών, το οποίον μόλις έλαβε από τον ξενητευμένον εις την Αμερικήν υιόν της. Δίπλα της εκάθητο κι' ο Γιάννης ο Παλούκας, ο προσποιηθείς τον Καλλικάντζαρον την Παραμονήν των Χριστουγέννων και ληστεύσας τον Αγγελήν, τον Νάσον, τον Τάσον - όλα τα παιδιά τα οποία κατήρχοντο από την Επάνω ενορίαν, αφού είχαν ψάλει τα Κάλανδα. Εσηκώθη και παρέδωσεν εις τον κυρ Αλέξανδρον τας κλεμμένας πεντάρας - δεν είχε πώς να μεθύσει και εορτάσει τα Χριστούγεννα εκείνην την χρονιάν ( συχωρεμένος ας είναι!)

Ιδού κι' ο Μπάρμπ' Αλέξης, ο Καλοκαιρής, που δεν είχεν ανάγκην του πορθμείου του Χάρωνος δια να πηδήση εις τον άλλον κόσμον` είχε το ιδικόν του, υπόσαθρον πλοιάριον, αυτόχρημα σκυλοπνίχτην. Μαζί του ήτον κι' ο σύντροφός του ο Γιάννης ο Πανταρώτας ο ναυτολογημένος ως Ιωαννίδης και διατελών εν διαρκεί απουσία κατά τας ώρας της εργασίας.

- Να φροντίσεις, του είπε ο Πανταρώτας, να πάρω την σύνταξή μου!
Και λησμονών την ιερότητα της στιγμής εμούντζωσε το κενόν συνοδεύων την άσεμνον χειρονομίαν με την ασεμνοτέραν βλασφημίαν:
- Όρσε, κουβέρνο!
Εκεί ήτον κι΄ο Μπάρμπα - Διόμας, ευτυχής διότι εγλύτωσεν από το ναυάγιον και ερρόφησεν απνευστί επί του διασώσαντος αυτόν τρεχαντηρίου ολόκληρον φιάλην πλήρη ηδυγεύστου μαύρου οίνου δια να συνέλθη - ω πενιχρά, αλλ' υπερτάτη ευτυχία του πτωχού!
Αλλ' ιδού έτρεξε να του σφίξη την χείρα και ο βοσκός ο Στάθ'ς του Μπόζα, του οποίου δύο αίγες είχον  β ρ α χ ω θ ή  εις τον κρημνόν υπεράνω της αβύσσου, όπου έχαινεν ο πόντος και ήτο αδύνατον να σωθούν, αν δεν τον κατεβίβαζαν δια σχοινίου εις τον βράχον με κίνδυνον της ζωής του.
- Την Ψαρή την έχω τάξη ασημένια στην Παναγιά. Τη Στέρφα ( την άλλη αίγα) θα την σφάξω για σένα, να την φάμε.
Και η Ασημίνα του μάστρο - Στεφανή του βαρελά, με τας τέσσαρας κακοτυχισμένας θυγατέρας, τη Ροδαυγή, την Ελένη, τη Μαργαρώ και την Αφέντρα, η Ασημίνα, που την μίαν ημέραν εώρτασε τους γάμους της Αφέντρας  με τον Γρηγόρη της Μονεβασάς και την άλλην ημέραν επένθησε τον θάνατον του υιού της του Θανάση.

Τέλος, ω ! της εκπλήξεως, ενεφανίσθη και ο έτερος εαυτός του, ο Αλέξανδρος Παπαδημούλης, ο πτωχαλαζών, ο ασχολούμενος εις έργα μη κοινώς παραδεδεγμένης χρησιμότητος!

Ο κυρ Αλέξανδρος ησθάνθη τύψεις, ότι έπλασεν όλους αυτούς τους ανθρώπους του λαού τόσον δυστυχείς και ταπεινούς ή τόσον αμαρτωλούς (ουδείς αναμάρτητος !) και τον εαυτόν του τόσον επηρμένον!...
Αλλά την στιγμήν εκείνην τον διέκοψεν η οκταόκαδος τσότρα, η περιφερόμενη από χειρός εις χείρα. Δεν επρόλαβε να την εναγκαλισθή και ήχησαν τα λαλούμενα ( βιολιτζήδες ντόπιοι και τουρκόγυφτοι με κλαρινέτα) και...εξύπνησεν.
Ποτέ ο κοσμοκαλόγηρος κυρ Αλέξανδρος δεν εξύπνησεν τόσον χορτάτος, όσον εκείνην την αγίαν ημέραν, ο νήστις του Σαρανταημέρου και ο νήστις όλης της ζωής του! - ζωήν να έχη!

Κώστας Βάρναλης, Εις ύφος Παπαδιαμάντη / Πεζός Λόγος, Κέδρος 1986

Παρασκευή 20 Δεκεμβρίου 2013

Η ιστορία του Εκπαιδευτικου΄Ομίλου. Η περίοδος 1927 -1929 (4ο)

Τα κείμενα είναι του Ηρακλή Κακαβάνη και δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ» τεύχ. 35-36 και 37-38 το 2009




Η περίοδος 1927 -1929

Ήδη από τις πρώτες συνεδριάσεις της ΔΕ του Ομίλου μετά τη διάσπαση του 1927 υπάρχει ο σπόρος της κρίσης του 1929. Από τα πρακτικά της ΔΕ προκύπτει ότι ο Μπ. Αλεβιζάτος, μέλος της ΔΕ – πολιτικά ανήκε στο κόμμα της Δημοκρατικής Ένωσης -, είχε ζητήσει να γίνει σαφής η σοσιαλιστική τοποθέτηση του Ομίλου σε αντίθεση με το Κομμουνιστικό Κόμμα. Η πρόταση απορρίφτηκε, το ζήτημα όμως έμεινε ανοιχτό και σημείο σύγκρουσης.  Οι σοσιαλιστές θέλαν τον Όμιλο σωματείο σοσιαλιστικού προβληματισμού που θα προετοίμαζε την ίδρυση του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Οι κομμουνιστές και όσοι επηρεάζονταν απ’ αυτούς, ήθελαν τον Όμιλο μαχητικό σωματείο για τα προβλήματα της Παιδείας και του λαού.
Κανείς δεν ήθελε όμως μια νέα διάσπαση. Έτσι ο Όμιλος προσπάθησε να κρατήσει στάση ουδετερότητας:
«Όσο σκληρό και αν ήταν το ξεκαθάρισμα αυτό, ήταν όμως και αναγκαίο πια και απαραίτητο και σκόπιμο. Γιατί αλλιώς το σωματείο θα αδρανούσε μέσα σε μια στασιμότητα ασυμβίβαστης αντίθεσης, όπως έγινε φανερό από τη συζήτηση... Ο Όμιλος είναι σωματείο εκπαιδευτικό. Δεν ανήκει σαν σωματείο σε καμιά πολιτική οργάνωση...
Τα μέλη του σωματείου σαν άτομα μπορούν να ανήκουν είτε στο σοσιαλιστικό είτε στο κομμουνιστικό κόμμα, είτε να μην ανήκουν σε κανένα κόμμα και να συμπαθούν απλά το σοσιαλιστικό κίνημα. Το Σωματείο όμως είναι έξω από κάθε πολιτική οργάνωση...». Αντιλαμβάνεται τον όρο σοσιαλισμός στη «γενική θεωρητική σημασία του»[1].
Αυτή είναι η γραμμή πάνω στη οποία προσπαθεί να ισορροπήσει ο Εκπαιδευτικός Όμιλος μετά τη διάσπαση του 1927. Υπάρχουν όμως πάρα πολλά σημεία όπου οι απόψεις κομμουνιστών και σοσιαλδημοκρατών συγκρούονται ριζικά. Η σύγκρουση εκφράστηκε και στη δημόσια δράση του Ομίλου.
Μέσα στο 1927 έγιναν αρκετές συγκεντρώσεις με εκπαιδευτικούς. Πέντε με θέματα για τον ΕΟ και τις αρχές του:
-- Στις 1, 7 και 14 του Νοέμβρη και στις 12 Δεκέμβρη στην αίθουσα της «Εταιρίας Κοινωνικών Επιστημών» τέσσερις ομιλίες του Γληνού με θέμα «Οι νέες προγραμματικές αρχές του Εκπαιδευτικού Ομίλου».
-- Στις 7 του Μάη στην αίθουσα της «Εταιρίας Κοινωνικών Επιστημών» Ο Σωτηρίου με θέμα «Η διάσπαση του εκπαιδευτικού Ομίλου»
Ο Δ. Γληνός μίλησε σε 5 συγκεντρώσεις με θέματα σχετικά με την εκπαίδευση:
-- Στις 17 του Απρίλη στο Δημοτικό θέατρο του Πειραιά με θέμα το «Λαϊκό Σχολείο»
-- Στις 4 του Μάη στη συνέλευση της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας με θέμα «Γεωργικός Πολιτισμός και Γεωργική Παιδεία»
-- Στις 7 του Μάη στην αίθουσα της «Εταιρίας Κοινωνικών Επιστημών» ο Όμιλος δέχτηκε τους αντιπροσώπους της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας, με θέμα «Η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση και ο δάσκαλος»
-- Στις 20 Ιούλη στη Γενική Συνέλευση της Ομοσπονδίας της Μέσης Παιδείας με θέμα «Η οργάνωση της Ελληνικής Παιδείας».
-- Στις 21 Ιούλη στη Γενική Συνέλευση της Ομοσπονδίας της Μέσης Παιδείας με θέμα «Η διοίκηση της Ελληνικής Παιδείας».
Δύο συγκεντρώσεις με ομιλητή τον Γιάννη Σιδέρη: Στις 21 και 28 του Νοέμβρη και στις 5 Δεκέμβρη στο θέατρο «Κυβέλη» μίλησε με θέμα «Η θεατρική ελληνική λογοτεχνία από τα 1800 έως τα 1850». Και στις 5 Δεκέμβρη στο θέατρο «Κυβέλη» μίλησε η Γαλάτεια Καζαντζάκη με θέμα «Η εργαζόμενη Ελληνίδα στη σύγχρονη κοινωνία».
Στις 11 Γενάρη 1928 έγινε στο θέατρο «Αλάμπρα» συγκέντρωση με οργανωτή τον Εκπαιδευτικό Όμιλο και θέμα τη Σοβιετική Ρωσία. Ομιλητές ο Ελληνορουμάνος συγγραφέας Παναΐτ Ιστράτι, ο Ν. Καζαντζάκης, που είχαν επισκεφτεί τη Σοβιετική Ένωση και γύρισαν ενθουσιασμένοι, και ο Δ. Γληνός. Η αίθουσα ήταν ασφυκτικά γεμάτη από εργάτες, διανοούμενους, επιστήμονες και φοιτητές. Η ατμόσφαιρα ενθουσιώδης. Ο «Ριζοσπάστης» της επόμενης μέρας χαρακτήρισε τη συγκέντρωση ως «επαναστατικό χαιρετισμό για τη Σοβιετική Ρωσία». Μετά το τέλος της συγκέντρωσης ο κόσμος βγήκε αυθόρμητα στους δρόμους και διαδήλωσε ψάλλοντας τον ύμνο της «Διεθνούς» υπέρ της χώρας των προλετάριων. Ήταν το πρώτο συλλαλητήριο υπεράσπισης του σοσιαλισμού. Την επόμενη μέρα εκδηλώθηκε η αντίδραση, τόσο στη Βουλή όσο και στον Τύπο, με πρωτοστατούσα την «Εστία». Ο τίτλος του «Εμπρός» της επόμενης μέρας ήταν: «Υπό την σκέπην του Εκπαιδ. Ομίλου ο Παναΐτ Ιστράτι ύμνησε τον κομμουνισμόν και καθύβρισε τους διανοούμενους πλέξας το εγκώμιον της Τσέκας. Το χθεσινόν αίσχος» (σ.σ. ένα μέρος της ομιλίας του Ιστράτι αναφερόταν στο ρόλο του διανοούμενου). Ο Ιστράτι απελάθηκε και οι Καζαντζάκης – Γληνός παραπέμφθηκαν σε δίκη που έγινε την 1 Ιούνη 1928. Ο Γληνός στην απολογία του είπε πως ο Ιστράτι ως τα στιγμή που πάτησε το πόδι του στην Ελλάδα δεν ήταν γνωστός για κομμουνιστής ούτε τα έργα του είναι κομμουνιστικά. Ο Όμιλος όμως θα τον καλούσε να μιλήσει ακόμα κι αν ήξερε ότι ήταν κομμουνιστής και μάλιστα αν ήταν επιστήμονας κομμουνιστής, μαρξιστής ακόμη περισσότερο. Γιατί σαν επιστήμονες έχουμε ανοιχτό το ενδιαφέρον μας για κάθε κοινωνική κατάσταση και πολύ περισσότερο για ό,τι γίνεται εκεί επάνω στη Ρωσία σε ένα μεγάλο λαό όπου βράζει ένα τεράστιο ηφαίστειο και γίνεται κολοσσιαία προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα καλύτερο μέλλον για την ανθρωπότητα. Οι Ελληνες επιστήμονες θα ήταν ανάξιοι να φέρουν το όνομα αυτό αν παίζοντας την πολιτική της στρουθοκαμήλου ήθελαν να κρατήσουν και τον εαυτό τους και το λαό τους στο σκοτάδι για ό,τι γίνεται στη Ρωσία. Ο εισαγγελέας αφού απήγγειλε φιλιππικό κατά του κομμουνισμού ζήτησε την τιμωρία του Γληνού. Κρίθηκε όμως αθώος. Ο Καζαντζάκης δεν παρουσιάστηκε στο δικαστήριο.
Από τις 15-17 Μάρτη 1928 έγινε η Γενική Συνέλευση στην οποία πήραν μέρος όλα τα μέλη από Αθήνα και Πειραιά. Μίλησαν μεταξύ άλλων οι Γληνός, Μηλιάδης, Οικονόμου, Σωμερίτης. Υποβλήθηκαν δύο προτάσεις: Του Σωμερίτη που υπερψηφίστηκε και του Μηλιάδη που συγκέντρωσε 5 ψήφους. Σύμφωνα με την πρόταση Σωμερίτη ο ΕΟ «αποκρούει κάθε στενό πολιτικό καθορισμό του σωματείου, είτε είναι σοσιαλιστικό είτε κομμουνιστικό που νομίζει ότι θα το απομακρύνει από την μελέτη και επίδειξη των εκπαιδευτικών σκοπών του, όπως καθορίστηκαν από τη δήλωση που ψήφισεν η Γενική Συνέλευση στις 25 Μάρτη 1927». Ο Γ. Μηλιάδης[2] «υποστήριξε την ανάγκη να διαδηλωθεί το σωματείο σοσιαλιστικό, στη στενή πολιτική σημασία του όρου». Σε αυτή την ψηφοφορία υπάρχει το σπέρμα της νέας διάσπασης που θα ακολουθήσει: «Το αποτέλεσμα αφτό είναι σημαντικότατο για την τύχη του ΕΟ. Η παραδοχή μιας πρότασης που θα καθόριζε σε στενό πολιτικό πλαίσιο την έννοια του σοσιαλισμού για τον Εκπαιδεφτικό Όμιλο, θα είχε για μόνο αποτέλεσμα μια καινούρια διάσπαση των μελών του...» («Αναγέννηση»).
Στις 5 Ιούνη έγινε η Έκτακτη Συνέλευση (είχε αποφασιστεί από αυτή του Μάρτη) με θέματα: 1. Επιψήφιση προγράμματος 2. τροποποίηση του Καταστατικού 3. Επιψήφιση Εσωτερικού κανονισμού. 4. Εκλογή Καινούριας Διοικητικής Επιτροπής. Την περίοδο αυτή τα μέλη του ομίλου είναι 320.
Τη νέα 7μελή ΔΕ συγκροτούσαν οι: Πρόεδρος ο Δημ. Γληνός, αντιπρόεδρος ο Χρ. Χωμενίδης, Γενικός Γραμματέας Στρ. Σωμερίτης, Ταμίας Β. Αγγελόπουλος (μάλλον είναι ο διευθυντή του περιοδικού «Εργασία»), Μέλη οι Γιάννης Σιδέρης, Δ. Κουταβάς, Β. Παπαγεωργίου. Το Καταστατικό και ο Κανονισμός τυπώθηκαν και κυκλοφόρησαν.
Οι βασικοί άξονες του προγράμματος ήταν:
-- Την προετοιμασία ενός αναλυτικού προγράμματος του Ομίλου με βάση τις γενικές αρχές της «Διακήρυξης». Την επεξεργασία του Σχεδίου του νέου προγράμματος την ανέλαβε ο Δ. Γληνός σε συνεργασία με τα εκπαιδευτικά μέλη της ΔΕ. Το Σχέδιο δημοσιεύτηκε στο 8ο τεύχος του «Νέου Δρόμου».
-- Την ίδρυση τμημάτων του Ομίλου παντού όπου υπήρχε ορισμένος αριθμός μελών του. Στόχος η μαζικοποίηση του Ομίλου. Ιδρύθηκαν τμήματα στην Αθήνα, τον Πειραιά, όμως η προσπάθεια για τις άλλες πόλεις δεν είχε την αναμενόμενη ανταπόκριση. Έγινα κάποιες συζητήσεις, όπως το «Πρόβλημα αγραμματοσύνης» με τον Δ. Γληνό. Με το ίδιο θέμα ο Γληνός έκανε δύο διαλέξεις σε συγκεντρώσεις της Φοιτητικής Συντροφιάς το Δεκέμβρη του 1928 στο θέατρο Κοτοπούλη.
-- Έκδοση ενός δημοσιογραφικού οργάνου. Βγήκε το περιοδικό «Νέος Δρόμος». κυκλοφόρησαν συνολικά 9 τεύχη (1 Νοέμβρη 1928 -1 Μάρτη 1929). Συντακτική Επιτροπή οι Στρ. Σωμερίτης, Γ. Σιδέρης, Χ. Χωμενίδης. Σε κάποια σχόλια του περιοδικού είναι εμφανής η αντιΚΚΕ στάση κάποιων αρθρογράφων.
-- Ίδρυση σχολή ή φροντιστηρίου για τη θεωρητική μόρφωση των μελών του Ομίλου. Οργανώθηκαν τέσσερα μεγάλα φροντιστήρια με εισηγήσεις και συζήτηση με τους ακροατές ύστερα από κάθε φροντιστήριο. Το πρόγραμμα περιείχε τέσσερα φροντιστήρια για κάθε θέμα.
Πρώτος εισηγητής ήταν ο Χρ. Χωμενίδης με θέμα «Βιολογία και κοινωνικές επιστήμες». Ξεκίνησε στις 28 Νοέμβρη 1928 και το παρακολούθησαν περισσότερα από 70 άτομα (σύμφωνα με το «Νέο Δρόμο»). Παρέμβαση έκαναν οι Στροφόπουλος, Προκοπίου, Σωμερίτης και Γληνός.
Δεύτερο θέμα την «Εξέλιξη της Δημοκρατίας» με την ακόλουθη υποδιαίρεση: Το φιλοσοφικό ξεκίνημα και η κοινωνιολογική εξήγηση της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας, Οι πολιτικές αρχές της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας, Οι καινούριες δυνάμεις, Σκέψεις και συμπεράσματα. Εισηγητής ο Σ. Σωμερίτης. Έγιναν στις 10,17,24,31 Γενάρη 1929. Στην τρίτη συζήτηση το λόγο πήραν μεταξύ άλλων οι Ρακόπολους, Οικονόμου, Μηλιάδης και Γληνός, «σε όλους απάντησε ο εισηγητής αντικρούοντάς τους και δίνοντάς τους εξηγήσεις». Η κυριότερη κουβέντα έγινε στην τέταρτη συζήτηση με επίκεντρο το χαρακτήρα της «Ρούσικης Δημοκρατίας».
Τρίτος ο Γ. Γεωργακόπουλος με θέμα: «Τι ξέρουμε σήμερα για την ύλη και την ενέργεια». Ξεκίνησαν στις 7/2/29. Τέταρτος ο Δ. Γληνός με θέμα τη Φιλοσοφία του Λένιν. Ξεκίνησαν στις 7/3/29.
«Και οι τέσσερις κύκλοι είχαν μεγάλη επιτυχία. Οι συγκεντρώσεις γίνονταν στην Αίθουσα της Εταιρίας Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών, στο υπόγειο του μεγάρου Καραπάνου, στην οδό Σταδίου. Μέσα στη γενικότερη πνευματική ανησυχία και ζύμωση γύρω από τις δημοκρατικές ιδέες, τα φροντιστήρια και το καινούργιο — εκτός από τον Δημ. Γληνό — επιτελείο των ομιλητών που τα ανέλαβε, τέλος οι συζητήσεις που ακολουθούσαν και κρατούσαν αρκετά αργά, ως τις τελευταίες νυκτερινές ώρες, ήταν φυσικό να προκαλέσουν ζωηρό ενδιαφέρον και να αποκτήσουν ένα κύκλο ακροατών και έξω από τα μέλη του Ομίλου»[3].
Η ιδεολογική αντιπαράθεση που υπάρχει εντός του Ομίλου εκδηλώνεται και στα φροντιστήρια. Οι σοσιαλδημοκράτες τα χρησιμοποιούν για την διάδοση των απόψεών τους. Στοιχεία για αυτή την αντιπαράθεση έχουμε μόνο από τον Σωμερίτη με μια τάση να αποδώσει την ευθύνη στους κομμουνιστές:
 «Οι πρώτες δυσκολίες παρουσιάστηκαν στα φροντιστήρια. Η κομμουνιστική πτέρυγα - επίσημη και ανεπίσημη δεν απέκρυψε τη θέλησή της να χρησιμοποιήσει τις συζητήσεις που ακολουθούσαν το κάθε φροντιστήριο για να προβάλλει τις δικές της θέσεις πάνω στα θέματα των εισηγήσεων· Τόσο οι εισηγήσεις του Χρ. Χωμενίδη, του Γ. Γεωργακοπούλου και η δική μου, αλλά ακόμη και η θέση του Δ. Γληνού απέναντι στο φιλοσοφικό έργο του Λένιν γίνανε έτσι το αντικείμενο μιας συστηματικής επίκρισης από την κομμουνιστική πτέρυγα, που υποστήριζε, με όλη τη γνωστή δογματική αδιαλλαξία, την δική της άποψη. Ιδιαίτερα η δική μου εισήγηση για την  ’’Εξέλιξη της δημοκρατίας’’ υπήρξε το αντικείμενο της οξύτερης κριτικής από την κομμουνιστική πλευρά. Η εισήγησή μου στηριζόταν στην αρχή της ενότητας της δημοκρατίας. Η διαφορά μεταξύ αστικής και σοσιαλιστικής δημοκρατίας είναι μόνον αυτή πού προκύπτει από το προχώρημα της δημοκρατίας από το πολιτικό προς το κοινωνικό, χωρίς αυτό να σημαίνει καθόλου ότι η επιβολή της κοινωνικής δημοκρατίας θα έπρεπε να έχει το αποτέλεσμα να πεθάνει ή πολιτική μορφή της δημοκρατίας· Αντίθετα, η κοινωνική δημοκρατία θα συμπλήρωνε και θα εμπέδωνε οριστικά την πολιτική δημοκρατία. Εάν οι αστοί σταμάτησαν τη δημοκρατία στην πολιτική μορφή της, ο ρόλος του προλεταριάτου είταν να την ολοκληρώσει με την κοινωνική ουσία της.
Η θέση αυτή, σε πλήρη αντίθεση με τη λενινιστική άποψη της δικτατορίας του προλεταριάτου, χαρακτηρίστηκε από τους επικριτές μου σα μεταφορά μέσα στον Όμιλο των σοσιαλδημοκρατικών ιδεών και ιδιαίτερα σαν απήχηση της διδασκαλίας του Κάουτσκυ, που είταν τότε το κόκκινο πανί του κομμουνισμού.
Σιγά - σιγά όμως στις δογματικές αυτές διαφωνίες και συζητήσεις, προστέθηκε μια άλλη, καινούργια, τακτική των κομμουνιστών· Σε κάθε συγκέντρωση του Ομίλου, θα παρεμβαλλόταν κάποια ’’πρότασή’’ τους για να γίνει δεκτό κά.ποιο ψήφισμα ή διαμαρτυρία, εναντίον της κυβερνητικής πολιτικής σε όλα τα πιθανά και απίθανα σημεία που ενδιαφέρανε το Κ.Κ. και την πολιτική του.
Το πράγμα είταν και δυσάρεστο και επικίνδυνο. Δυσάρεστο,. γιατί το κοινό, που ερχόταν να παρακολουθήσει μια γενικότερη συζήτηση, καταλαμβανόταν έξ απίνης. Ο κίνδυνος να θεωρηθεί ο Ε.Ο. ο τόπος όπου το Κ.Κ. κυριαρχούσε, θα. μπορούσε να οδηγήσει σε αποτυχία τις βδομαδιάτικες συγκεντρώσεις του Ομίλου, πού είχαν άλλο σκοπό και άλλο προορισμό, και να απομακρύνει από αυτές όσους δεν ήθελαν να γίνουν οπαδοί ενός κομμουνιστικού σωματείου. Εκτός αυτού ήταν και επικίνδυνη η τακτική αυτή. Η Δ.Ε. έπρεπε ή να αποκρούσει από μιας αρχής την υποβολή  τέτοιων προτάσεων και ψηφισμάτων, ή να βρεθεί υποχρεωμένη, χωρίς προηγούμενη συζήτηση του θέματος, να υιοθετεί τις προτάσεις του Κ.Κ. και να μεταβάλλει έτσι τον Ε.Ο. σ' ένα φερέφωνό του και για τα πιο απίθανα θέματα.
Ο Δημ. Γληνός δίσταζε να πάρει θέση στο ζήτημα αυτό. Συχνά άφηνε στο Χωμενίδη και σε μένα την ευθύνη του όχι. Κι αυτό, σπάζοντας την αλληλεγγύη της Δ.Ε. σ' ένα καίριο και αποφασιστικό θέμα, δημιουργούσε μια δυσάρεστη κατάσταση. Η Δ.Ε., μετά από την πίεσή μας, αποφάσισε να αρνηθεί κατ' αρχήν την υποβολή τέτοιων ψηφισμάτων και προτάσεων· Ο Δημ. Γληνός συμφώνησε. Η κομμουνιστική πτέρυγα συνέχισε την πίεσή της και στη δημόσια άρνησή μας να δεχτούμε τη συζήτηση των προτάσεών τους ο Δ. Γληνός τηρούσε μια στάση κάποιας ύποπτης ουδετερότητας»[4]. Τη διαφωνία του Γληνού στην τακτική των σοσιαλδημοκρατών να κρατήσουν τον Όμιλο μακριά από τα προβλήματα του λαού, ο Σωμερίτης την ερμηνεύει ως «δισταγμό» και «ύποπτη ουδετερότητα»
«Ιδιώνυμο»
Η πρόθεση των σοσιαλδημοκρατών να κρατήσουν τον Όμιλο μακριά από τα προβλήματα και τους αγώνες των εκπαιδευτικών και του λαού φαίνεται ξεκάθαρα στη συγκέντρωση για το «Ιδιώνυμο». Η συγκέντρωση έκανε οξύτερη τη διάσταση σοσιαλιστών κομμουνιστών και οδήγησε στη διάσπαση.
Από το 1928 έχουμε γενίκευση των κινητοποιήσεων. Οι απεργίες εργατών ήταν καθημερινό φαινόμενο αγκαλιάζοντας διαφορετικούς κλάδους. Η κυβέρνηση Βενιζέλου απάντησε με άγρια τρομοκρατία. Η Βουλή ψήφισε το «ιδιώνυμο», σύμφωνα με το οποίο κάθε απεργιακή δράση ή αντικυβερνητική θεωρούνταν «ιδιώνυμο αδίκημα» και διώκονταν. Αντιμετώπιζε τον κομμουνισμό ως «ειδικό αδίκημα» και προέβλεπε μια σειρά μέτρα για την καταστολή του με προφανή τελικό στόχο τη συντριβή κάθε κομμουνιστικής δράσης και φυσικά του κύριου φορέα αυτής της δράσης, του ΚΚΕ.
Τι συνέπειες είχε για τους δασκάλους το «Ιδιώνυμο»; Όποιος δάσκαλος έκανε λόγο για βελτίωση της Παιδείας χαρακτηρίζονταν κομμουνιστής και διώκονταν.  Έγραφε το «Διδασκαλικό Βήμα» στις 7 Απρίλη 1929: «Το νομοσχέδιο βαρεί στην καρδιά τον εκπαιδευτικό κόσμο. Χτυπάει αλύπητα τις συνδικαλιστικές και νομοθετικές κατοχυρώσεις του δασκάλου στο έργο του.
Εκεί που ανύποπτος ασχολείται με τη δουλειά του τον παίρνει ’’μέσα’’ ένα πρωί η δημόσια ασφάλεια. Τον πετάει στη φυλακή ’’ως ύποπτον των εν τω νόμω τούτω αδικημάτων’’.
Παρατείνουν την προφυλάκισιν ’’εκ της ανάγκης της περισυλλογής των στοιχείων ή άλλων λόγων’’. Σαπίζει ο δάσκαλος στη φυλακή, γιατί η περισυλλογή των στοιχείων δεν αποσώνει ΠΟΤΕ και οι ’’άλλοι λόγοι’’ υφίστανται ΠΑΝΤΑ.
Κάποια μέρα παύεται και κερδίζει έτσι τον αντικειμενικό σκοπό όλων των εναντίον του κατηγοριών.
Και όταν η θέση του δοθεί εκεί που ...θέλουμε, ίσως τότε θα βγει από τη φυλακή, γιατί οι πληροφορίες ήταν …εσφαλμένες.
Δεν πρόκειται πια για ελευθερίες. Όσο μας παύουν  ’’επί υποψία’’ δεν εξασφαλίζουμε τη ζωή, αν δεν γίνουμε και ΑΡΕΣΤΟΙ ΔΟΥΛΟΙ.
Δεν είναι διαφορετική η θέση των ομάδων.
Το συνδικαλιστικό δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι δεν εξαρτιέται πια από την τήρηση από μέρους μας των νόμων του κράτους. Ένας οποιοσδήποτε κύριος Νικολούδης στο υπουργείο παιδείας θα ’’υποψιασθεί ’’ τους κομμουνιστές και ένας οποιοσδήποτε κύριος Βελέντζας στο υπουργείο Δικαιοσύνης θα μας εισαγάγει στο δικαστήριο. Και η οργάνωσις θα διαλυθεί ’’ ΚΑΤ' ΕΛΕΥΘΕΡΑΝ ΚΡΙΣΙΝ’’».
Ο ΕΟ με πρόταση του Γληνού παίρνει την πρωτοβουλία να διοργανώσει συγκέντρωση για το «Ιδιώνυμο». Συμμετείχαν στην οργάνωση της συγκέντρωσης η «Φοιτητική Συντροφιά», η «Εταιρεία  Σοσιαλιστικών Σπουδών», και η «Ενωση νέων Επιστημόνων». Απευθύνθηκαν και στη ΓΣΕ η οποία αρνήθηκε γιατί θα παραβίαζε την αρχή της «πολιτικής ουδετερότητας». Η ΔΕ του Ομίλου με επικεφαλής τους Σωμερίτη, Χωμενίδη αρνήθηκε τη συμμετοχή της Ενωτικής ΓΣΕ («Η αρνητική απάντηση της ΓΣΕ δε μας άφηνε περιθώριο να δεχτούμε τη σύμπραξη της κομμουνιστικής Συνομοσπονδίας»), της Εργατικής Βοήθειας, της μόνης αντιτρομοκρατικής οργάνωσης, αλλά και του ΚΚΕ. Στην τελευταία συνεδρίαση της ΔΕ πριν τη συγκέντρωση για να ρυθμίσει τις λεπτομέρειες της συγκέντρωσης, την 1 Φλεβάρη, «η ΔΕ άλλη μία φορά έμεινε σύμφωνη να μη δεχτούμε οποιοδήποτε κομμουνιστή ομιλητή». Τόσο από αυτή τους την τακτική όσο και από την ομιλία τους στη συγκέντρωση ήταν καθαρή η πρόθεσή τους να διαχωρίσουν τη θέση τους από το Κομμουνιστικό Κόμμα και τις εργατικές μάζες. Να δείξουν ότι δεν έχουν καμία σχέση με τον κομμουνισμό (Ενάντια στους κομμουνιστές στρεφόταν το «Ιδιώνυμο»). Θεωρούσαν ότι έτσι θα μπορούσαν να μαλάξουν την κυβέρνηση για τη μη ψήφιση του νομοσχεδίου.
Από αυτή τη συνεδρίαση έλειπε ο Δ. Γληνός που ήταν κλινήρης. Στη συγκέντρωση πήγε όταν αυτή έφτανε στο τέλος της.
Η συγκέντρωση έγινε στις 2 Φλεβάρη στο Θέατρο Κοτοπούλη. Προσήλθε αρκετός κόσμος, στην πλειοψηφία  τους εργάτες, αφού η Εργατική Βοήθεια (παρότι την είχαν αποκλείσει) είχε απευθύνει σχετικό κάλεσμα. Υπό την πίεση του ακροατηρίου κάποιοι ομιλητές «αναγκάζονται πολλές φορές να πουν αριστερά λόγια»[5]. Η ομιλία του εκπροσώπου της «Φοιτητικής Συντροφιάς» δυσαρέστησε τον Σ. Σωμερίτη που αρκετές φορές του έκανε νόημα να τελειώσει. Είπε μεταξύ άλλων ότι το νομοσχέδιο είναι μια προσπάθεια να πνίξουν την ελευθερία των εργαζομένων και η ΦΣ έχει υποχρέωση να καλέσει το λαό σε αποφασιστική αντίδραση κατά του νομοσχεδίου, έστω και με τη βία, «οι βίαιες ενέργειες είναι αποτέλεσμα της δικής τους βίας». Κάτω από την πίεση του κόσμου και παρά τις αντιρρήσεις του Σωμερίτη διαβάζεται ψήφισμα της Εργατικής Βοήθειας.
Ο ίδιος ο Σωμερίτης περιγράφει τη συγκέντρωση:«Ο Χρ. Χωμενίδης άνοιξε τη συζήτηση και μου έδωσε το λόγο. Το κείμενό μου είχεν εγκριθεί την προηγούμενη από την ΔΕ. Μίλησε ύστερα ο εκπρόσωπος της ’’Φοιτητικής Συντροφιάς’’. Ακολούθησε ο Στ. Κανελλόπουλος, όταν στο Προεδρείο έφθασε ένα σημείωμα από το ακροατήριο. Αξίωνε να ακουστεί ο ομιλητής της ’’Εργατικής Βοήθειας’’. Φυσικά δε δεχτήκαμε την αίτηση. Και όταν ήρθε η σειρά του Λ. Ρακοπούλου, τότε ξέσπασε από κάτω η επίθεση κατά του προεδρείου. Το προσκήνιο ’’καταλάβανε’’ οι οπαδοί του Κ.Κ.Ε., ενώ ένας εκπρόσωπος της ’’Εργατικής Βοήθειας’’ άρχισε να μιλάει. Υποχρεωθήκαμε τότε να αποχωρήσουμε στα καμαρίνια, ενώ ο μηχανικός της σκηνής κατέβαζε την αυλαία…».
Το ψήφισμα που είχε ετοιμαστεί από τον Όμιλο δε διαβάστηκε. Περιφρόνησαν την απαίτηση του κόσμου να συμπεριληφθεί σε αυτό η επάνοδος των εξορίστων και η απόλυση των φυλακισμένων.
Τη Δευτέρα 18 Φλεβάρη συνήλθε η Συνέλευση του Ομίλου μέσα σε ατμόσφαιρα έντασης. Η συνέλευση κράτησε αρκετές συνεδριάσεις. Το ρεπορτάζ του περιοδικού «Νέος Δρόμος», 1 Μάρτη 1929, μας πληροφορεί: «… συνεχίστηκε τη Δεφτέρα 25 του Φλεβάρη. Ως τώρα διαβάστηκε η έκθεση της Διοικητικής Επιτροπής, η έκθεση της Εξελεγκτικής Επιτροπής, η έκθεση του ταμία του Συνεταιρισμού ’’Νέος Δρόμος’’, ο οικονομικός απολογισμός και ο προϋπολογισμός του Ομίλου και άρχισε ο έλεγχος απάνω στο έργο της Διοικητικής Επιτροπής και συνεχίζεται ακόμη. Η εφετινή Γενική Συνέλευση θα έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί σαφτή πρόκειται να υποβληθεί το Εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Ομίλου που το σχέδιο του δημοσιέβουμε στο σημερινό φύλο. Η σχετική εισήγηση του κ. Γληνού θα αρχίσει ίσως τη Δεφτέρα 4 του Μάρτη».
Δεν έχουμε ακριβή εικόνα για το πώς συνεχίστηκε η Συνέλευση.
Ξέρουμε για τη συνεδρίαση της 28/3/1929 όπου σύμφωνα με το ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη»  «τέθηκε το ζήτημα του ’’Ιδιωνύμου’’, Ο Σωμερίτης τηρώντας τη γνωστή ταχτική του, προσπάθησε να τη σαμποτάρει, ζητώντας την αναβολή της. Όταν όμως είδε πως η συνέλευσις καταψήφισε την πρότασή του, πήρε το καπέλο του και έφυγε. Η συνέλευσις ωστόσο εξακολούθησε και πήρε την επόφαση να στείλει το παρακάτω τηλεγράφημα διαμαρτυρίας στην Κυβέρνηση:
Προς Πρόεδρον Κυβερνήσεως, Βουλής, εφημερίδας «Ριζοσπάστη», Ημερήσιον Τύπον», «Ακρόπολιν», Πρωΐαν», «Ελ. Βήμα».
Η γενική συνέλευσις  του Εκπαιδευτικού Ομίλου διαμαρτύρεται έντονα ενάντια στο ανελεύθερο και μεσαιωνικό νομοσχέδιο για το ιδιώνυμο αδίκημα που καταπνίγει κάθε ελευθέρα σκέψη και συνδικαλιστική οργάνωση των εργατών του χεριού και του πνεύματος και ζητάει την απόρριψή του.
Με εντολή της συνέλευσης
Ζαφειρακόπουλος, Πορφυρογένης, Κομνιώτης».
Στην τελική συνεδρίαση της συνέλευσης, μετά το Μάρτη του 1929 βρέθηκαν αντιμέτωπες δυο προτάσεις. «Η μια προερχόταν από τη σοσιαλιστική πτέρυγα. Ζητήσαμε η νέα Δ.Ε. να ακολουθήσει καθαρά σοσιαλιστική γραμμή και να μην ανεχθεί την προοδευτική κομμουνιστικοποίηση του Ομίλου»[6]. «… υποστηρίξαμε… μια τροπολογία στην 6η παράγραφο, σύμφωνα με την οποία ο Εκπ. Όμιλος δε θα μπορούσε να συνεργαστεί ’’με κανένα από τα μη Σοσιαλιστικά Κόμματα’’ και ότι αντίθετα ’’θα μπορούσε, από τις ανάγκες της δράσης του, να έρθει σε στενότερη επαφή με κομματικούς ή άλλους επαγγελματικούς οργανισμούς μόνο όμως όσο αυτοί στηρίζουν τους θεωρητικούς και πρακτικούς αγώνες τους στη Σοσιαλδημοκρατική αντίληψη και εξήγηση του Μαρξισμού’’. Η τροπολογία αυτή έδωσε αφορμή για πολλές συζητήσεις στη συνέλευση του ΕΟ και απορρίφτηκε τελικά αφού καταπολεμήθηκε και από τον Δ. Γληνό»[7]. «Την πρόταση, αν θυμάμαι καλά, την είχαν υπογράψει ο Χρ. Χωμενίδης, ο Τ. Ζαχαρακόπουλος[8], ο Γιάννης Μηλιάδης, ο Γρηγ. Κασιμάτης, που τότε ακόμη σαν νέος ’’σοσιάλιζε’’, ο Βασίλης Λαχανάς, ο Γ. Γεωργακόπουλος, ο Γιάννης Αναγνωσταράς,  ο Λ. Ρακόπουλος και εγώ. Την άλλη πρόταση είχε υποστηρίξει ο Δημ. Γληνός. Έμενε πιστή στη βάση πως ο Όμιλος θα συνέχιζε να στεγάζει σοσιαλιστές και κομμουνιστές ’’χωρίς να βάζει  φραγμό προς τα αριστερά’’… Η νέα ΔΕ που εκλέχτηκε είταν ομοιογενής. Πρόεδρος ο Δημ. Γληνός, Αντιπρόεδρος η   Γαλ. Καζαντζάκη,  Γεν. Γραμματέας ο Γ. Μπουντούνας, δικηγόρος, αδελφός του εκπαιδευτικού Μπουντούνα. Ανάλογη ήταν και η υπόλοιπη σύνθεση της ΔΕ… Μετά από αυτά σιώπησε πια ο ΕΟ»[9].
Η σοσιαλιστική ομάδα αποχώρησε. Μετά από λίγο, το 1930 ίδρυσαν τους Σοσιαλιστικούς Ομίλους με σκοπό τη διάδοση των ιδεών τους στους εργάτες και στους διανοούμενους και την προετοιμασία δημιουργίας σοσιαλιστικού κόμματος.



[1] Περιοδικό «Αναγέννηση», στήλη «Μικρά Χρονικά», Δεκέμβρης 1927
[2] Διακεκριμένος αρχαιολόγος και κριτικός Τέχνης. Στα χρόνια της Κατοχής διατέλεσε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της Ελληνικής Λαϊκής Δημοκρατίας. Από την οποία αποχώρησε μετά την απελευθέρωση  
[3] Στρατή Σωμερίτη «Η μεγάλη καμπή, Μαρτυρίες –Αναμνήσεις 1924-1974», εκδόσεις «Ολκός» 1975
[4] Στρατή Σωμερίτη «Η μεγάλη καμπή, Μαρτυρίες –Αναμνήσεις 1924-1974», εκδόσεις «Ολκός» 1975
[5] Από το ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη»της επόμενης μέρας.
[6] Στρατή Σωμερίτη «Η μεγάλη καμπή»
[7] Στρατή Σωμερίτη «Η μεγάλη καμπή του σοσιαλισμού 1932-1935», εκδόσεις «Παπαζήση» 1978
[8] Δικηγόρος με σπουδές στη Γερμανία. Εκεί υιοθέτησε τις θέσεις του Κάουτσκι.
[9] Στρατή Σωμερίτη «Η μεγάλη καμπή, Μαρτυρίες – Αναμνήσεις 1924-1974», εκδόσεις «Ολκός» 1975
 

Τετάρτη 18 Δεκεμβρίου 2013

Η Ιστορία του Εκπαιδευτικού Ομίλου: Η Διακήρυξη μετά τη διάσπαση (3ο)

Τα κείμενα είναι του Ηρακλή Κακαβάνη και δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ» τεύχ. 35-36 και 37-38 το 2009.



Η Διακήρυξη του ΕΟ μετά τη διάσπαση

Τι νέα Διακήρυξη του Ομίλου συνέταξαν «ο Δημ. Γληνός, η Αύρα Θεοδωροπούλου, ο Κώστας Δ. Σωτηρίου, ο Β. Λαχανάς, ο Ν. Μπέρτας, η Γαλ. Καζαντζάκη και ο Μπ. Αλιβιζάτος. Ο Γληνός, ο Σωτηρίου και ο Μπέρτος ήταν εκπαιδευτικοί. Η Αύρα Θεοδωροπούλου ήταν Πρόεδρος του Συνδέσμου για τα δικαιώματα της Γυναίκας, ο Β. Λαχανάς ήταν συμβολαιογράφος και ιδρυτής του εκδοτικού οίκου ΄΄Στοχαστής΄΄, η Γαλ. Καζαντζάκη λογοτέχνιδα, ο Μπ. Αλιβιζάτος υπήρξε από τα κύρια στελέχη της Δημοκρατικής Νεολαίας του 1922 -1924 και ανήκε στην κατηγορία των ΄΄νεαρών΄΄ που μετέφεραν στον ΕΟ τις ΄΄κοσμοθεωρητικές’’ ανησυχίες τους. Ο Γληνός και ο Σωτηρίου ανήκαν στο διευθυντικό επιτελείο της ΄΄Αναγέννησης΄΄. Ήταν στο στάδιο της σοσιαλιστικής συνειδητοποίησής τους, χωρίς ΄΄να βάζουν φραγμούς προς τα αριστερά». Ο Ν. Μπέρτος, γενικά προοδευτικός και δημοκρατικός, δεν είχε κοινωνικά καθορισμένες ιδεολογικές θέσεις. Δε θυμάμαι να τον θεωρήσαμε ποτέ σοσιαλιστή ή κομμουνιστή. Ο Β. Λαχανάς, παλιός συνεργάτης της ΄΄Κίνησης των Νεοελλήνων’’ του Δανιήλ Δανιηλίδη, ανήκε στην πτέρυγα των δημοκρατικών σοσιαλιστών. Η Αύρα Θεοδωροπούλου και ο Μπ. Αλιβιζάτος ανήκαν πολιτικά στο κόμμα της Δημ. Ενωσης και ακολουθούσαν μετριοπαθή σοσιαλιστική γραμμή. Η μόνη ευθυγραμμισμένη με την κομμουνιστική άποψη, αν όχι οργανωτικά - αυτό δεν το ξέρω - πάντως ιδεολογικά, ήταν έτσι η Γαλάτεια Καζαντζάκη»[1].
Ας δούμε το περιεχόμενο της Διακήρυξης του Ομίλου μέσα από την κριτική που ασκεί ο «Ριζοσπάστης»:
«Στην αρχή του μανιφέστου προσπαθεί να δώσει μια ματεριαλιστική οπωσδήποτε ερμηνεία στην κρίση του Ομίλου και του Εκπαιδευτικού Δημοτικισμού. Μιλά για την ’’αστική απολυταρχία, που καταργεί τις επικίνδυνες και ενοχλητικές ελευτερίες, που αυτή η ίδια είχε κατακτήσει και καθιερώσει στην επαναστατική της περίοδο, καθώς κα τις ελευθερίες που είχε αναγνωρίσει ως τώρα στην εργατική τάξη’’. Παραδέχεται πως ’’η άρχουσα τάξη κι εδώ γίνεται ολοένα συντηρητικότερη και σήμερα όλα τα κόμματά της, δίχως καμιά σχεδόν ουσιαστική διαφορά, ταυτίζονται και συνεργάζονται’’. Επίσης αποδίνει στη διαμόρφωση αντικειμενικών όρων τη δημιουργία ζυμώσεων και συζητήσεων μέσα στον Όμιλο, που έφερε κιόλας την κρίση του Εκπαιδευτικού Ομίλου.
Παραδέχεται επίσης πως δεν έχει η παιδεία τίποτε πια να περιμένει απ’ το κράτος και απ’ την κυρίαρχη τάξη που πέρασε κιόλας στην αντίδραση.
Έπειτα έρχεται στην αναίρεση των ισχυρισμών των αντιδραστικών. Και ρωτά, έχει σχέσεις η Παιδεία με τις κοινωνικές τάξεις;
Απαντώντας στο ερώτημα αυτό καταλήγει έτσι: ’’Η θεωρία ’’το κράτος υπεράνω τάξεων’’ τη στιγμή που υπάρχουν τάξεις, είναι καθαρό ξεγέλασμα, για να κρύψει την πραγματικότητα, δηλ. ’’το κράτος υπέρ της άρχουσας τάξης’’. Το ίδιο είναι ξεγέλασμα και η θεωρία ’’η Παιδεία υπεράνω τάξεων’’, εκεί όπου υπάρχουν κοινωνικές τάξεις, για να αποσκεπάσει την πραγματικότητα, δηλ. το ’’η Παιδεία όργανο της άρχουσας τάξης’’. Και παρακάτω ’’Βλέπει πως κανένας ρομαντικός φιλανθρωπισμός και μόνο ο αγώνας μπορεί να δώσει ένα μέρος ή το σύνολο από τα πνευματικά αγαθά, σε εκείνους που σήμερα δεν τα ‘χουν.
’’Ο ΕΟ λοιπόν δε μπορεί να λέγεται και να είναι αληθινά εκπαιδευτικό προοδευτικό σωματείο, αν δε μελετήσει τα μέσα και δε βοηθήσει μ’ όλη του τη δύναμη να λείψει πια αυτή η αδικία. Αυτό είναι το νόημα της λαϊκής (!) Εκπαιδ. Μεταρρύθμισης’’… Τις ιδέες αυτές διατυπώσανε οι προοδευτικοί του Ομίλου με την ακόλουθη αρχή:
’’Κάθε σημαντική κοινωνική μεταρρύθμιση, άρα και η εκπαιδευτική, γίνεται με μέσο την πάλη των τάξεων…
Ο Εκπαιδ. Όμιλος βλέπει πως η λαϊκή Εκπαιδ. Μεταρρύθμιση δεν μπορεί να έχει άλλο κοινωνικό φορέα και πρόμαχο, παρά τις κοινωνικές εκεί8νες τάξεις, που σαν αδικημένες συνειδητοποιούν καθαρά τα κοινωνικά προβλήματα και αγωνίζονται για την πραγματοποίηση κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, αναγκάζοντας έτσι και την άρχουσα τάξη να βελτιώσει τους θεσμούς της (σπολάτη!). Γι ’αυτό ο Εκ. Ομ. έχει χρέος να εργάζεται για να εφαρμόζει τα εκπαιδ. Αιτήματα και να διαμορφώνει την εκπαιδ. Συνείδηση των λαϊκών τάξεων (εργατικής, αγροτικής, μικροαστικής)’’.
Ώστε ο ΕΟ παραδέχεται ότι η Παιδεία είναι ταξική, όπως παραδέχεται και την πάλη των κοινωνικών τάξεων που φέρνει τις κοινωνικές μεταρρυθμίσει(!) Μα άραγε σκοπός των ταξικών αγώνων είναι η μεταρρύθμιση; Κι έπειτα ποιες είναι οι τάξεις που αγωνίζονται και εναντίων ποιανής; Οι μικροαστοί και οι αγρότες και οι εργάτες! Αυτοί όλοι μαζί, αν αγαπάτε, ’’συνειδητοποιούν καθαρά τα κοινωνικά προβλήματα’’ και αγωνίζονται για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Πάλι ’’μεταρρυθμίσεις’’! Έτσι το μανιφέστο σοφιστικά (μεταχειριζόμαστε τον όρο για να ελαφρύνουμε τη θέση εκείνων που το συνέταξαν) συγχέει το ρόλο της εργατικής τάξης με το ρόλο των άλλων δύο τάξεων των μικροαστών και αγροτών.
Η εργατική τάξη δε ζητά ’’μεταρρυθμίσεις’’ ζητά ανατροπή του υπάρχοντος κοινωνικού καθεστώτος, ζητά επανάσταση. Και μόνο με την επανάσταση μπορεί να επιτύχουν κείνο που ζητά το μανιφέστο, δηλ. την κατάργηση των κοινωνικών τάξεων και την άρση των κοινωνικών αδικιών και επομένως της εκπαιδ. Αδικίας. Έπειτα η ταξική πάλη, όπως ξέρουμε, δεν διεξάγεται μεταξύ της μεγαλοαστικής τάξεως και μικροαστών – αγροτών (στο σύνολό τους) και εργατών.
Η πάλη των τάξεων διεξάγεται από μέρους της εργατικής τάξης ενάντια στο ενιαίο αστικό μέτωπο, μέσα στο οποίο περιλαμβάνονται τα περισσότερα στρώματα της αγροτικής τάξης (μεγαλοτσιφλικάδες, μεγαλοαγρότες, μεσαίοι αγρότες) και κατά σύνολο η μικροαστική τάξη. Επίσης σοφιστικά ισχυρίζεται το μανιφέστο, ότι η μικροαστική τάξη και η αγροτική συνειδητοποιούν τα κοινωνικά προβλήματα και μάλιστα ’’καθαρά’’! Ισα ίσα στην Ελλάδα ιδίως η μικροαστική τάξη είναι η πιο αφώτιστη και αντιδραστική τάξη, φρούριο του βασιλισμού και η αγροτική τάξη στο σύνολό της ποτέ δε συνειδητοποίησε κανένα κοινωνικό πρόβλημα. Αν τα κομμουνιστικά κόμματα επικαλούνται την αγροτιά, αν η ρούσικη επανάσταση βασίστηκε και πάνω στους αγρότες, με τον όρο αυτό εννοούν τον ακτήμονα κυρίως και το μικροχωρικό, που σαν τάξη που βρίσκεται κάτω απ’ την αδυσώπητη εκμετάλλευση των μεγαλογαιοκτημόνων και μεγαλοαγροτών, μπορεί και πρέπει να ακολουθήσει την εργατική τάξη στον επαναστατικό της δρόμο. Το ίδιο συμβαίνει και με την επίκληση προς τα φτωχά στρώματα της μικροαστικής τάξης, που με τους σημερινούς φόρους και με την πίεση που αιστάνονται από μέρους του κράτους και του μεγάλου κεφαλαίου, τείνουν να εκπρολεταριστούν.
Μα τόσο οι φτωχοί αγρότες, όσο και τα μικροαστικά εκπρολεταριζόμενα στοιχεία δεν καλούνται ως κύριες ηγετικές δυνάμεις μέσα στο επαναστατικό κίνημα, αλλά σαν βοηθητικές και υπό την ηγεσία της εργατικής τάξης. Στη Ρωσία ό,τι έγινε, έγινε με την πρωτοβουλία της εργατικής τάξης, που μόνο αυτή, λόγω της θέσης της, συνειδητοποιεί τα κοινωνικά προβλήματα και αγωνίζεται για τη λύση τους. Έτσι η άποψη του μανιφέστου, στο σημείο αυτό είναι καθαρά μικροαστική, ψευτο-μεταρρυθμιστική.
Εμείς θα θέλαμε ο Όμιλος, δηλαδή οι πρωτοπόροι δάσκαλοι να έχουν καταλάβει πως μόνο ενώνοντας τον αγώνα τους με τον αγώνα του προλεταριάτου θα μπορούσαν θα μπορούσαν να ελευτερώσουν αληθινά την Παιδεία και το δάσκαλο απ' τη σημερινή τους σκλαβιά.
Ο αγώνας για την απελευθέρωση της Παιδείας και του εργάτη της, είναι αγώνας πολιτικός στο πλευρό της εργατικής τάξης, της μόνης τάξης που έχει για ιστορική αποστολή την απελευθέρωση ολόκληρης της ανθρωπότητας απ' τη σκλαβιά του κεφαλαίου.
Τώρα ερχόμαστε στο δεύτερο επίμαχο σημείο: Στο ζήτημα της εθνικής αγωγής. Η άποψη των σοσιαλιστών του Ομίλου είναι: "Η έννοια του συνόλου" που χρησιμεύει για σύνορο στην κοινωνική συνείδηση των ανθρώπων κάθε εποχής, αλλάζει κάθε φορά. Σε άλλους καιρούς ήταν το γένος, η φατρία, το άστυ, η θρησκευτική ολότητα, ο μονάρχης".
"Δε μπορεί λοιπόν να σταθεί η απόλυτη αντίληψη πως η καλλιέργεια της συνείδησης του εθνικού συνόλου, είναι κάτι αναπόσπαστα ενωμένο με την έννοια της αγωγής".
Ώστε παραδέχονται οι σοσιαλιστές του Ομίλου πως υπάρχει "σύνολο", αδιάφορο αν άλλοτε ήταν στενότερο κι είχε άλλο όνομα και σήμερα είναι φαρδύτερο και λέγεται έθνος. Μα αυτό λεν και οι συντηρητικοί, ζητούν να καλλιεργήσουν σαν συγχρονισμένοι άνθρωποι τη μορφή του σημερινού "συνόλου" του "εθνικού συνόλου". Τι έχουν να απαντήσουν σε αυτό οι συντάχτες του μανιφέστου; Έπειτα ο κ. Δελμούζος πιο βιαστικός απ' τους σοσιαλιστές, θέλει ευθύς απ' το εθνικό σύνολο να περάσουμε στον ανθρωπισμό που είναι, όπως λέει, η ανώτερη μορφή του εθνισμού, της πατρίδας.
Μα υπάρχει λοιπόν σύνολο; όχι! Αυτό δα αρνήθηκαν και οι "σοσιαλιστές" του μανιφέστου με το να παραδέχονται κοινωνικές τάξεις, αντίθεση συμφερόντων μεταξύ των τάξεων και την πάλη μεταξύ των τάξεων αυτών! Πώς μπορεί να υπάρχει σύνολο εκεί όπου υπάρχουν τάξεις, που στέκονται εχθρικά η μία απέναντι στην άλλη και με την αμοιβαία πρόθεση η μια να εξοντώσει την άλλη; Έπειτα το ίδιο μανιφέστο λέει: "Δεν πρέπει να ξεχνάει κανένας πως με το πρόσχημα του "συμφέροντος της ολότητος" μίλησαν όλες οι τυραννίες σε ’’όλες τις εποχές".
Επίσης για την εθνική αυτοσυντήρηση λέει: "η αυτοσυντήρηση του συνόλου δεν είναι αξία απόλυτη, εξαρτιέται από την ποιότητα του συνόλου. Όσο το σύνολο είναι χωρισμένο σε ανταγωνισμένες κοινωνικές τάξεις θα προτιμούν τη δική τους αυτοσυντήρηση από τη συντήρηση του συνόλου. Γι’ αυτό η έννοια της αυτοσυντηρήσεως του συνόλου δε μπορεί να σταθεί σαν κάτι αυτονόητο παρά μόνο σε μια κοινωνία, που δε θα ‘χει κοινωνικές τάξεις. Ναι, γιατί τότε μόνο θα ‘ναι σύνολο, ενώ σήμερα δεν είναι. Και συνεχίζει: ‘’Αν λοιπόν υψώσει κανένας σήμερα την έννοια αυτή σαν κάτι απόλυτο δεν κάνει τίποτε άλλο, παρά να κρύβει κάτω απ’ αυτήν τη συντήρηση της κυρίαρχης τάξης και των συμφερόντων της’’. Εδώ συμφωνούμε.
Και τώρα το ζήτημα της θρησκείας: Ο Όμιλος ως τα τώρα για αντικειμενικούς λόγους ‘’δεν είχε δημιουργήσει ζήτημα θρησκευτικών’’. Επειδή όμως αντικρίζει επίμονα για εμπόδιο στο έργο του αδιάκοπες κατηγορίες (προσέξτε τη λέξη κατηγορίες. Ώστε είναι κατηγορία η αθεΐα, αντιθρησκευτικότητα) για αθεΐα, αντιθρησκευτικότητα, επιβουλή κατά της θρησκείας κτλ. Νομίζει χρέος του (βάζοντας την ουρά κάτω από τα σκέλη του), να διακηρύξει ότι το θρησκευτικό ζήτημα το θεωρεί κατ’ εξοχήν ζήτημα ελευθερίας της συνείδησης και επομένως δεν θεωρεί αναπόσπαστη από την έννοια της δημόσιας αγωγής τη διδασκαλία των θρησκευτικών μαθημάτων στα σχολεία’’.
Ώστε, αν δε δημιουργούνταν ζήτημα, οι διαφωτιστές, οι σοσιαλιστές του Ομίλου δε θα λέγαν καν τη γνώμη τους πάνω στο ζήτημα της διδασκαλίας των θρησκευτικών στο σχολειό αφήνοντας το δάσκαλο –στο φωτισμό του οποίου όπως θα δούμε επιμένουν – να μορφινίζει τα φτωχά πλήθη με το όπιο της θρησκείας! Μα και τώρα θα μου πείτε έτσι που την είπαν, ποιον διαφώτισαν; ’’Δεν θεωρεί αναπόσπαστη κτλ’’. Ώστε αυτό μόνο! Η θρησκεία είναι ζήτημα ελευθερίας συνειδήσεως! Αυτό είπαν όλοι οι χλιαροί μεταρρυθμιστές, οι δημοκρατικοί, αν και οι δημοκράτες της Γαλλίας, τόλμησαν κάποτε να αφαιρέσουν τη λέξη θεός από τα σχολικά τους βιβλία και να διώξουν σαν επικίνδυνους για την πνευματική και ηθική υγεία της Γαλλίας τα τάγματα των καθολικών καλογήρων.
Τι σχέση έχει, αν σήμερα ο κ. Πουνκαρά, ξανασιάζοντάς τα με τον Πάπα άνοιξε πάλι στο παπαδολόι τη πισόπορτα, ισχυριζόμενος εκείνο ακριβώς που ισχυρίζονται και οι σοσιαλιστές του ΕΟ, πως το θρησκευτικό ζήτημα το θεωρεί κατ’ εξοχήν ζήτημα ελευθερίας της συνείδησης!
Το μάθημα των θρησκευτικών πρέπει να εξοστρακιστεί απ’ το λαϊκό σχολείο, γιατί ’’η θρησκεία, είναι το όπιο του λαού’’ όπως είπεν ο Μαρξ, γιατί τη θρησκεία η άρχουσα τη μεταχειρίστηκε και τη μεταχειρίζεται ως μέσο αποκτηνόσεως και υποταγής των μαζών στα ταξικά συμφέροντα των κυρίαρχων. Αυτά θα έκανε ένα έστω και ‘’σοσιαλιστικό’’ σωματείο που αναγνωρίζει, όχι διακοσμητικά, αλλά πραγματικά την πάλη των τάξεων.
Τελευταίο μένει το ζήτημα της θέσης του δασκάλου μέσα στην παιδεία και την κοινωνία. Εδώ έχουμε ένα άλλο είδος δημοκρατίας και υπεκφυγής. Οι σοσιαλιστές του Ομίλου κόπτονται για τη λευτεριά της σκέψης του δασκάλου. Ποιος το αρνήθηκε αυτό. Ούτε ο κ. Νικολούδης υποθέτουμε. Τουλάχιστο με τα λόγια. Γιατί κι εδώ για λόγια πρόκειται. Δε δείχνουν στο δάσκαλο το δρόμο που ακολουθώντας θα αποκτήσει το σπάνιο αυτό αγαθό. Να τι λένε πάνω στο ζήτημα αυτό: ’’Φυσικός και κύριος εργάτης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης (αυτό είναι το ψητό, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση) είναι ο δάσκαλος. Επομένως ο ΕΟ φρονεί ότι ο δάσκαλος χωρίς (παρακαλώ) να παραβαίνει τους νόμους και τα προγράμματα του κράτους κατά την εχτέλεση του έργου του μέσα στο σκολείο, έχει όχι μόνο το δικαίωμα (άκουσον! Άκουσον!) της ελεύτερης σκέψης, μα ακόμα και το δικαίωμα σαν άτομο και σαν ομάδα (να κάνει τι νομίζετε;) να διαφωτίζει την κοινωνίας (;!) και να συντελεί στην αναμόρφωση της Παιδείας’’. Να λόγια, κούφια λόγια που δε λένε τίποτα, μα που ούτε και την επαναστατικοφανή φρασεολογία τηρούν! Ο δάσκαλος πρέπει ’’πρώτα πρώτα να στοχάζεται καν να ‘χει γνώμη για τα εκπαιδευτικά ζητήματα, μα και τη γνώμη του αυτή να την ανακοινώνει στους συναδέλφους του και να συνεργάζεται μαζί τους για να διαφωτίσει την κοινωνία γι’ αυτά’’. Λένε κάπου αλλού. Μα ποιος κι απ’ τους αντιδραστικούς το αρνήθηκε! Ίσα ίσα , αυτό Θέλουν οι αντιδραστικοί, κι αυτό κάνει κάθε μέρα το κράτος με τους επιθεωρητές του. Συγκαλεί συνέδρια δασκάλων, όπου ’’ελεύτερα’’ συζητούνται οι γνώμες των δασκάλων πάνω στα εκπαιδευτικά ζητήματα. Θεωρείται μάλιστα πολύ καλός ο δάσκαλος που βγάζει λόγους των τριών ιεραρχών για την Παιδεία, για την αναμόρφωσή της και τα ρέστα ή κάνει διαλέξεις στο νοήμον κοινό για τα ίδια κολοκύθια. Ίσα ίσα αυτό θέλει η αντίδραση, να περιορίσει το δάσκαλο στο ‘’σχολείο εργασίας’’ των ‘’σύγχρονων προβλημάτων της νεοελληνικής αγωγής, στη μελέτη των φτοχωπροδρόμων της παιδαγωγικής, είτε και των νεωτεριστών της αερολόγου παρλάτας, για να τον κάνουν να ξεχάσει πως είναι σκλάβος, πως πεινά, πως τα παιδιά που έχει αντίκρυ του, τα φτωχόπαιδα του λαού, έρχονται στο σκολειό νηστικά, κουρελιασμένα αναιμικά, μελλοθάνατα απ’ την κακουχία! Αυτά πρέπει να τα ξεχάσει, έχοντας υπόψη του το μεγάλο του προορισμό, που είναι η ανόρθωση της Παιδείας και ο διαφωτισμός του λαού πάνω στο ίδιο ζήτημα!
Πού τρύπωσε λοιπόν η περίφημη επαγγελία τους για τον αγώνα των κοινωνικών τάξεων; Σε ποιαν τάξη κατατάσσουν το δαρμένο και ξεζουμισμένο εργάτη της Παιδείας; Πώς ζητούν να τον διαφωτίσουν ταξικά; Πώς του ‘δειξαν το δρόμο για τον ταξικό του αγώνα και την κοινωνική απολύτρωση; Πώς θα ξεσκλαβώσει το φτωχόπαιδο, πώς θα εργαστεί ενάντια στην κοινωνική αδικία, που ανέχεται τη φρίκη και τη δυστυχία μέσα στην οποία ζει ο ίδιος και οι μαθητές του! Ποιο είναι το μεγάλο του καθήκον!
Να ανορθώσει βέβαια την Παιδεία! Την ταξική λοιπόν Παιδεία που παραδέχονται οι ίδιοι στο μανιφέστο τους; Όχι βέβαια! Μα του ’δειξαν το δρόμο προς την αταξική παιδεία και την αταξική κοινωνία;
Ή μήπως νομίζουν πως θα μεταβληθούν όλα αυτά με το να φωτίζεται ο δάσκαλος πάνω στο εκπαιδ. Πρόβλημα και να διαφωτίζει το λαό! Περιμένουν λοιπόν προκοπή και αλλαγή απ’ τα λόγια και απ’ τις ευκές; Δεν το πιστεύουν. Τότε σοφιστεύονται.
Ο εργάτης του λαϊκού σχολείο είναι ο πιο καταφρονεμένος, ο πιο οικονομικά καταδικασμένος εργάτης μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα. Τα παιδιά του λαού που διδάσκει είναι τα πιο δαρμένα, τα πιο πεινασμένα, τα πιο σακατεμένα παιδιά, με τη διπλή αλυσίδα, την πνευματική που ο ίδια ο δάσκαλος είναι αναγκασμένος απ’ το κράτος και την κοινωνία των εκμεταλλευτών να τους περνά στο λαιμό και την οικονομική με την οποίαν φρόντισεν η εκμεταλλεύτρια τάξη να δεσμέψει τον πατέρα τους, την τάξη τους. Ο δάσκαλος τα βλέπει, μα στέκεται με σταυρωμένα χέρια άπραγος. Να το σημείο απ’ το οποίο πρέπει να αρχίσει ο πραγματικός ξυπνημός του δασκάλου. Να του δώσουμε να καταλάβει πως ο λυτρωμός του ίδιου μα και του παιδιού του απ’ τη σκλαβιά είναι ο αγώνας του, όχι ατομικός, αλλά ο ομαδικός όλων των εργατών της Παιδείας στο πλευρό της αδικημένης τάξης, που μασώντας στα δόντια το φαρμάκι της αδικίας και της καταφρόνησης εργάζεται για την ταξική του αποκατάσταση, που θα είναι και αποκατάσταση όλων των σκλάβων της Γης! Αυτό το κήρυγμα περιμέναμε από τον ‘’σοσιαλιστικό’’ Όμιλο. Αυτά έπρεπε να μας πει στο μανιφέστο του». Μα συνέβη ολωσδιόλου το αντίθετο. Όλο το μανιφέστο είναι γραμμένο για να καταρρίψει τη βασική ‘’κατηγορία’’ που του ‘καναν οι αντίθετοι ότι καταντά πολιτικό σωματείο. (…)».
Σαράντα πέντε χρόνια μετά τη διάσπαση, ο Στρατής Σωμερείτης, από τους εκπροσώπους των σοσιαλδημοκρατών και πρωταγωνιστής στη διάσπαση του 1929, διαφοροποιείται από τη Διακήρυξη του 1927. Εκφράζει επιφυλάξεις για το ρόλο των τάξεων και για τη θέση σχετικά με τη διδασκαλία των θρησκευτικών, ενώ στρατηγικό και τακτικό λάθος βλέπει και στη θέση για το έθνος. Θεωρεί σωστότερη τη θέση του Αλ. Σβώλου που τότε υιοθετήθηκε από ελάχιστους και δεν κατάφερε να συγκροτήσει ψηφοδέλτιο (ψηφίζοντας το ψηφοδέλτιο ψήφιζαν και τη θέση). Ο ίδιος θεωρεί ως αιτίες για τη διάσπαση του 1929 τη συνεχή πίεση των κομμουνιστών, την πορεία του Γληνού προς τ’ αριστερά, εξαιτίας κι αυτής της πίεσης, και τη διαφορά θέσεων σοσιαλδημοκρατίας – κομμουνιστικού κόμματος.
Τι ρόλο επεφύλασσαν στον Όμιλο οι σοσιαλδημοκράτες; «Και η ενδιάθετη αυτή θέση υπήρχε σ' ένα μεγάλο μέρος των μελών της πλειοψηφίας του ΕΟ. Τα μέλη αυτά συντάσσονταν με το Δημ. Γληνό γιατί βλέπανε ότι αυτός ο άνθρωπος, μαζί με τον Αλ. Σβώλο και όλο το άλλο επιτελείο των νεωτέρων τους, θα μπορούσε να εκφράσει το ανανεωτικό δημοκρατικό και σοσιαλιστικό ιδεώδες τους.
Για τα μέλη αυτά ο ΕΟ θα γινόταν ένα σωματείο πνευματικού προβληματισμού και μελέτης πάνω στα μεγάλα θέματα που τα απασχολούσαν την εποχή αυτή και θα προετοίμαζε τουλάχιστο τη δημιουργία του σοσιαλιστικού κόμματος.
Η προοπτική αυτή διαψεύστηκε από τα πράγματα. Η πίεση που ασκήθηκε στον καινούριο ΕΟ από την κομμουνιστική πτέρυγα, έγινε σύντομα αφόρητη. Βοηθήθηκε εσωτερικά από τη στάση ορισμένων εκπαιδευτικών, όπως οι Δούμας, Οικονόμου και Κομιώτης, πού, αν και διαγραμμένοι από χρόνια από το ΚΚΕ, παραμένανε πιστοί στην ιδεολογική γραμμή του Μαρξισμού - Λενινισμού. Ο ίδιος ο Δημ. Γληνός έμεινε αμφίρροπος. Το σύνθημα πού είχε υιοθετήσει: κανένας φραγμός προς τ' αριστερά προετοίμαζε από τότε την τελική στροφή του προς το ΚΚΕ. Ο Αλ. Σβώλος, τότε, όπως και πολλά χρόνια ακόμη, έμενε στο περιθώριο της καθαρής πολιτικής
 ΠΑΝΤΩΣ, η συζήτηση του ΕΟ έδωσε την ευκαιρία σε μια σειρά νέους σοσιαλιστές δημοκράτες να συναντηθούν, να γνωριστούν καλύτερα μεταξύ τους, να επιβεβαιώσουν τη σύμπτωση των απόψεών τους και να δώσουν παρ' - όλες τις αδυναμίες της - την πρώτη πολιτική μάχη τους. Αργότερα, στην πορεία της ζωής, πολλοί από τους σοσιαλιστές αυτούς ξεστρατίσανε ή, χωρίς να εγκαταλείψουν την ιδεολογία τους, δε θέλησαν να δώσουν τη μάχη για την πρακτική υποστήριξή της.
Η Γεν. Συνέλευση του 1927, οι συζητήσεις που προηγήθηκαν, όπως και οι συζητήσεις που ακολούθησαν στον καινούργιο ΕΟ στη σύντομη διάρκεια της ζωής του, υπήρξαν το πρώτο ξέσπασμα της δημοκρατικής σοσιαλιστικής ιδεολογίας στην Ελλάδα του μεσοπολέμου. Και αυτό αποτελεί σημαντικό γεγονός για την ιστορία των πολιτικών και κοινωνικών ιδεών στην ιστορία του σύγχρονου Ελληνισμού»[2].
Πολλοί απ’ αυτούς τους «νέους σοσιαλιστές δημοκράτες» πρωτοστάτησαν λίγο αργότερα στη δημιουργία του Σοσιαλιστικού Κόμματος.





















[1] «Η μεγάλη καμπή, Μαρτυρίες – Αναμνήσεις 1924 – 1974» Στρατής Σωμερίτης, εκδόσεις «Ολκός», 1975.
 Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε καλύτερα τις ζυμώσεις της εποχής πρέπει να έχουμε υπόψη ότι ο Γληνός ήταν στην πορεία «από τον Μιστριώτη στον Λένιν» (όπως ο ίδιος την περιέγραψε. Μέλος του ΚΚΕ έγινε στις αρχές της δεκαετίας του ‘30, πιθανά, το 1932. 
[2] «Η μεγάλη καμπή, Μαρτυρίες – Αναμνήσεις 1924 – 1974» Στρατής Σωμερίτης, εκδόσεις «Ολκός», 1975.